Της Ελένης Ελευθεριάδου
Της Ελένης Ελευθεριάδου
Μέσα σε κλίμα αβεβαιότητας και ανησυχίας που έχει εξαπλωθεί με την πανδημία έχει αναπτυχθεί το αίσθημα του φόβου. Ο φόβος δεν είναι αδυναμία, αλλά είναι φυσιολογικό να επικρατεί μέσα μας μιας και ο Κορωνοϊός είναι ακόμη και για την επιστημονική κοινότητα σε ερευνητικό στάδιο και καθημερινά περιμένουμε με αγωνία εξελίξεις στον τομέα της υγείας, ενώ κατακλυζόμαστε από δυσάρεστες ειδήσεις και πολλές πληροφορίες για την εξάπλωση και τις συνέπειες παγκοσμίως. Νιώθουμε ότι έχουμε χάσει τον έλεγχο απέναντι σε μια άγνωστη απειλή. Οι αντιδράσεις των ανθρώπων στο σοκ από τον Ιό μπορεί να αγγίζουν την υπερβολική αγωνία και άγχος καθώς και το άλλο άκρο της άρνησης της πραγματικότητας.
Οι Κυβερνήσεις με στόχο την εξασφάλιση της υγείας και την μείωση της διασποράς σε κάθε χώρα πήραν μέτρα, τα οποία σταδιακά είδαμε να γίνονται όλο και πιο αυστηρά σε σχέση με την κοινωνική επαφή. Ξεκίνησε έτσι (σε όλο τον πλανήτη σχεδόν) το κίνημα “Μένουμε Σπίτι”. Τι σημαίνει όμως “Μένουμε Σπίτι” για τον καθένα ξεχωριστά και γιατί κάτι τόσο απλό στα λόγια μπορεί να είναι δύσκολο στην πράξη και να συνοδεύεται με ανεπιθύμητα συναισθήματα και επιπτώσεις στην Ψυχική μας Υγεία σε αυτές τις συγκυρίες που ζούμε;
Η παραμονή στο σπίτι συχνά συνδέεται με ερμηνείες παθητικότητας.
“Τί θα κάνεις σήμερα;”-”Τίποτα! Θα μείνω σπίτι.”
Πόσο συχνά το έχουμε πει αυτό στη ζωή μας, για να τονίσουμε την συγκεκριμένη στιγμή πως απέχουμε από τα κοινωνικά, από την εργασία μας ή από άλλες δραστηριότητες που συνηθίζουμε, για υποκειμενικούς λόγους (υγείας, διάθεσης, ξεκούρασης), χωρίς αυτό να μας επηρεάζει αρνητικά ούτε και να επιδρά σοβαρά στην ψυχοσωματική μας σύνθεση; Η ίδια πράξη, όταν επιβάλλεται και μάλιστα σχετίζεται και με την στέρηση της ελεύθερης μετακίνησης για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα , φέρνει από μόνη της αρνητικά συναισθήματα στην επιφάνεια, λόγο του περιορισμού-απαγόρευσης, της διάρκειας και της αιτίας (Πανδημία). Δεν είναι εύκολη η προσαρμογή στην νέα κατάσταση, με αποτέλεσμα πολλοί να παραμένουν σε άρνηση και να αντιλαμβάνονται όλα αυτά τα μέτρα ως “υπερβολικά”. Η άρνηση μπορεί να είναι έκφραση και αντίδραση κάποιου για τις ελευθερίες που θυσιάζει, για τις ματαιώσεις που βιώνει ή για την απομόνωση. Κοινωνική απομόνωση/καραντίνα όμως δεν σημαίνει παθητικότητα ούτε μοναξιά. Είναι στο χέρι μας να δώσουμε σε αυτήν την εμπειρία, της καραντίνας, ένα θετικό νόημα και μία θετική διάσταση.
Αρχικά πρέπει να συνειδητοποιήσουμε πως η παραμονή στο σπίτι και η αποφυγή κοινωνικών επαφών είναι απαραίτητα μέτρα, αναγκαία για την δημόσια υγεία. Μόνο μέσω της ατομικής υπευθυνότητας και της αυτοπειθαρχίας που θα δείξει ο κάθε ένας ξεχωριστά μπορεί να αναδειχθεί η συλλογική ευθύνη και να επιτευχθεί ο στόχος του συνόλου. Στην προκειμένη περίπτωση η αντιμετώπιση της ασθένειας βρίσκεται μεταξύ άλλων στην καραντίνα. Άρα, “Μένω Σπίτι”, δεν σημαίνει “Κάθομαι Σπίτι, δεν κάνω τίποτα, γιατί δεν μπορώ να αντιμετωπίσω το πρόβλημα!”. “Μένουμε σπίτι” σημαίνει πως έτσι δίνουμε την μάχη ενάντια στην πανδημία. Είμαι μέρος αυτής της συλλογικής προσπάθειας και συμμετέχω στον αγώνα καταπολέμησης του Ιού. Η ερμηνεία των καταστάσεων που ζούμε είναι πολύ σημαντική και επηρεάζει και τα συναισθήματα που βιώνουμε. Η απομόνωση ως προσφορά για την αποφυγή και μείωση της διασποράς, ώστε να μην νοσήσουν συνάνθρωποι μας, είναι η οπτική που μας κάνει να νιώθουμε πιο αποτελεσματικοί και χρήσιμοι.
Πέρα από την συνειδητοποίηση των λόγων που μένουμε σπίτι, πρέπει να βρούμε και τρόπους για το πώς “Μένουμε σπίτι”. Ερευνητικά δεδομένα δείχνουν πως η απομόνωση διαρκείας (καραντίνα) μπορεί να οδηγήσει μεταξύ άλλων και σε άγχος, συμπτώματα κατάθλιψης, επιθετικότητα, θυμό, μετατραυματικό στρες και να αποτελεί πηγή μελαγχολίας. Κάποιες από αυτές τις ψυχολογικές επιπτώσεις εμφανίστηκαν σε πολλούς ανθρώπους ήδη στην αρχή της εμφάνισης του Κορωνοϊού και έχουν επηρεάσει τις συμπεριφορές τους λόγω άγχους, ανησυχίας, φόβου. Συνεπώς, η απομόνωση και η συμβίωση με τους οικείους μας αυτό το διάστημα δεν μοιάζει ίσως με άλλες φορές. Μπορεί να παρατηρηθούν περισσότερος εκνευρισμός και ξεσπάσματα θυμού. Είναι σημαντικό να κρατάμε ζεστή την επικοινωνία στο σπίτι αποφεύγοντας συγκρούσεις. Η ενασχόληση με κοινά ενδιαφέροντα, αλλά και η έκφραση των φόβων μας με ειλικρίνεια μπορούν να συνεισφέρουν στην εγγύτητα. Η εγγύτητα είναι απαραίτητη και για τους ανθρώπους που ζούνε μόνοι στο σπίτι και δεν μοιράζονται τις εμπειρίες αυτές καθημερινά με κάποιον δικό τους. Η τεχνολογία που συχνά κατηγορείται για την μείωση εγγύτητας και κοινωνικής επαφής, τώρα μπορεί με την ορθή χρήση να βοηθήσει στην επαφή, στην συντροφιά και να σπάσει την μοναξιά που μπορεί να νιώθει κανείς.
Εκτός από την μοναξιά πρέπει να αποφύγουμε και την παθητικότητα. Δεν κάνουμε “διακοπές”, αλλά προσπαθούμε να μεταφέρουμε την καθημερινότητα μας στο σπίτι. Κάποιος που μπορεί να εργαστεί από το σπίτι, σίγουρα διατηρεί και τα ωράρια όπως είχε συνηθίσει. Όσοι διέκοψαν την εργασία τους αυτό το διάστημα καλό είναι να διατηρούν επίσης ωράριο στο σπίτι, χωρίζοντας την ημέρα σε παραγωγικό χρόνο και σε ελεύθερο χρόνο, ώστε να παραμένουν δραστήριοι. Οι δραστηριότητες μπορούν να περιλαμβάνουν εργασίες στο σπίτι ή ενασχόληση με πράγματα σχετικά με το επάγγελμά τους (π.χ. μελέτη, έρευνα, προετοιμασίες). Αυτό αφορά μικρούς και μεγάλους στην οικογένεια, με την μόνη διαφορά πως οι γονείς συχνά χρειάζεται να κλέψουν από τον παραγωγικό τους χρόνο για να δραστηριοποιήσουν τα παιδιά (όταν είναι πολύ μικρά). Η διατήρηση ενός καθημερινού προγράμματος και ποιοτικού ύπνου είναι σημαντικοί παράγοντες για την αντιμετώπιση του άγχους. Στον ελεύθερο χρόνο μπορούμε να μιλήσουμε με τους αγαπημένους μας ή και να επικοινωνήσουμε με ανθρώπους που μπορεί να είναι μόνοι. Η Αλληλεγγύη μπορεί να βοηθήσει την ψυχική μας υγεία μέσω τις ενεργητικής προσφοράς (π.χ. τροφή σε άστεγο, ψώνια σε σουπερμάρκετ για ηλικιωμένους).
Μέσα στο καθημερινό μας πρόγραμμα είναι σημαντικό να σηκωνόμαστε συχνά, να διατηρούμε μια υγιεινή διατροφή και να μην αυξήσουμε κακές συνήθειες όπως είναι το κάπνισμα ή το αλκοόλ. Ξυπνώντας το πρωί, δεν χρειάζεται να μας απορροφούν απευθείας οι ειδήσεις και τα νέα για τον Κορωνοϊό. Είναι σημαντικό να οριοθετήσουμε το χρόνο που αφιερώνουμε στην ενημέρωσή μας και κυρίως τις πηγές που επιλέγουμε για αυτήν. Οι Ειδήσεις μπορεί να είναι μεγάλη πηγή ανησυχίας όταν δεν υπάρχουν όρια και ορθή επιλογή έγκυρων πηγών πληροφόρησης (ΕΟΔΥ).
Κάθε φορά που νιώθουμε μελαγχολία ή μοναξιά, ας ανατρέξουμε σε θετικές αναμνήσεις. Είναι ένας τρόπος να δείχνουμε στον εαυτό μας πως τα πράγματα μπορούν να είναι και καλύτερα. Να χαμογελάμε με την παραμικρή ευκαιρία, διότι οι εκφράσεις του προσώπου μας διεγείρουν την θετική μας σκέψη, ακόμη κι όταν γίνονται εκούσια.
Η εμφάνιση του Κορωνοϊού μας έφερε σε σημείο να ζούμε πρωτόγνωρες καταστάσεις και να βγαίνουμε από την καθημερινότητά μας, από αυτά που θεωρούμε δεδομένα (υγεία, εργασία, ελεύθερη μετακίνηση). Επιπλέον γνωρίζουμε ότι οι πανδημίες συνδέονται με την αύξηση μετατραυματικού άγχους, δηλ. την αναβίωση κακής/δυσάρεστης ανάμνησης. Ας μην επιτρέψουμε να γίνει και αυτή μια κακή ανάμνηση, ας προσπαθήσουμε να εμπλουτίσουμε αυτό το διάστημα με θετικές εμπειρίες. Σίγουρα μάθαμε πως τίποτα δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένο. Ίσως η πανδημία είναι η ευκαιρία να επαναπροσδιορίσουμε την ύπαρξή μας, τα “θέλω” μας και να δώσουμε νέο νόημα στις διαπροσωπικές μας σχέσεις και την ζωή.
Ελένη Ελευθεριάδου
Ψυχολόγος Παντείου Πανεπιστημίου Αθηνών